लन्डन । बेलायतबासी साहित्यकार रक्ष राईको कथासङ्ग्रह ‘पल्टनेको फोटो’ माथि काठमाडौँमा अन्तरविमर्श गरिएको छ ।
नेपाली वाङ्मय परिषद् र नेपाली प्रतिभा प्रतिष्ठान, बेलायतद्वारा आयोजित कार्यक्रममा बोल्दै वरिष्ठ साहित्यकार तथा समालोचक प्रा.डा. गोविन्दराज भट्टराईले रक्ष राई नेपाली डायास्पोराका असङ्ख्यमध्ये एक श्रेष्ठ स्रष्टा भएको दाबी गरे । उनले भने-‘रक्ष एक तपस्वी हुन्, एक ऋषि हुन् जो चिन्तन, मनन् र सिर्जनामा दिनरात तल्लिन रहन्छन् । उनको यो कृतिभित्र त्यही गहन चिन्तन र मनन्द्वारा खारिएर आएका, लेखिएका कथाहरू समाविष्ट छन्, जसले ज्ञानको तिर्खा मेटाउँछन्, नेपाली साहित्यमा यस्ता कृति कमै मात्र लेखिएका छन् ।’
उनले अनुवाद भाषाको मात्रै नभएर पात्र, परिस्थिति र चेतनाको पनि हुने विचार व्यक्त गरे । पल्टनेको फोटो अङ्ग्रेजी भाषामा अनुवाद भएर विश्वमा जान लायक नेपाली साहित्यिक कृति भएको उनको दाबी थियो ।
प्रा.डा. ज्ञानू पाण्डेले कथाकार राईमा जीवन र जगतका विविध पक्षलाई फरक शैलीमा प्रस्तुत गर्ने क्षमता रहेको बताइन् । उनले भनिन्– ‘रक्षजीमा आमलेखकका भन्दा छुट्टै शैली छ कथावाचन गर्ने । जसले उनका कथा शक्तिशाली लाग्छन् ।’ पाण्डेले कथाकार आफैँ डायास्पोराभोक्ता भएका कारणले पनि कथामा खास डायास्पोरिक स्वाद पाइने दाबी गरिन् ।
कथाकार मातृका पोखरेलले राई नेपाली डायास्पोराकै विशिष्ट स्रष्टा भएको उल्लेख गर्दै साहित्यमा मूलधार, मोफसल वा प्रवास भन्ने जस्ता कुरा भ्रम रहेको बताए । उनले भने-‘पल्टनेको फोटोभित्रका कथाले यही कुराको पुष्टि गर्दछन् ।’
मुन्धुम अध्येता भोगीराज चाम्लिङले जीवन, जगत् र समाजको मनोविज्ञान बुझेर लेखिएको साहित्य प्रभावकारी र कालजयी हुने धारणा व्यक्त गरे । उनले राईको कथामा ती कुरा पाइने दाबी गरे ।
अनुवादक बलराम अधिकारीले अहिले विश्वमै डायास्पोरिक साहित्यप्रति आकर्षण बढेको बताउँदै पल्टनेको फोटोको अनुवाद अपरिहार्य रहेको धारणा व्यक्त गरे । उनले भने–’विश्वमा नेपाली साहित्यको स्तर देखाउन लायक छ यो कृति ।’
कवि तथा समालोचक सुरेश हाचेकालीले बदलिँदो सामाजिक सन्दर्भमा लैङ्गिक सम्बन्धलाई नयाँ कोणबाट हेर्दै कथाकार राईले डायास्पोरामा महिलाबाट पीडित पुरुषको भोगाइलाई पनि आफ्नो कथाविन्यासको अङ्ग बनाएको बताए । कार्यक्रममा हरि गौतम, टीका चाम्लिङ र कैलाश राईले कथाकार रक्ष राई अब्बल कथाकार रहेको बताए । राईको कथामा अर्कै खालको स्वाद पाइने उनीहरूको विचार थियो । साङ्ग्रिला बुक्सद्वारा प्रकाशित सङ्ग्रहभित्र सत्र वटा कथा छन् ।
खोटाङको बुइँपा पुरख्यौली थातथलो भएका सेवानिवृत्त पूर्व ब्रिटिस सैन्य राई बेलायतको वेल्समा बसेर साहित्य चिन्तन र सिर्जना कर्ममा समर्पित रहिआएका छन् । नेपाली प्रतिभा प्रतिष्ठान, बेलायतका संस्थापक अध्यक्ष रहेका राई ‘नवचेतनाग्रह’, ‘डायास्पोरा सिद्धान्त’ र ‘युद्धसौन्दर्य चिन्तन’ का प्रर्वतक समेत हुन् । उनका यसअघि ‘शहीदकी आमाको लास’, ‘बालुवामा अर्को नेपाल’ (कथासङ्ग्रह), ‘देश दुःखेको छ’, ‘सालिक उभिएर गोर्खाली’ र ‘पोएट इन किलिङ जोन’ (अङ्ग्रेजी कवितासङ्ग्रह), ‘डायास्पोरा सिद्धान्त र समालोचना’ तथा ‘नवचेतनाग्रह’ (सिद्धान्तपरक कृति) प्रकाशित छन् ।
