बेलायतबासी साहित्यकार दयाकृष्ण राई नविनतम कृति ‘अश्वेत महावाणी’ कविता संग्रह लिएर पाठकसामू आएका छन् । कविता, नियात्रा, निबन्ध र कथा संग्रह प्रकाशन गरिसकेका राईको प्रस्तुत कृति छैटौँ सन्तान हो । यसभित्र पहिचान तथा विश्व परिवेशका समसामयिक १९ वटा कविता, १० वटा युद्धसम्बन्धी कविता, १२ वटा यौनसम्बन्धी कविता, पाँच वटा नेपालमा गएको महाभुकम्पका बारेमा र पाँच वटा कोभिड महामारीसम्बन्धी गरी ५१ वटा कविता समेटिएका छन् ।
राईका कविता प्रायजसो इतरविचारबाट प्रभावित छन् । भन्नुको तात्पर्य शासक वर्ग, प्रभावशाली समूहसित समर्थन र ऐक्यवद्धता जनाउनेभन्दा पनि उनका कवितामा निर्धन, गरिब, उत्पीडितको आवाज पाइन्छ । हुन त उनले विश्व मामिलामा आफ्नो कित्ता शुरुमै प्रष्ट गरेका छन् । उनले भनेका छन्–म आतङकवाद र साम्राज्यवाद दुवैको विरोधी हुँ । अथवा म शान्तिको पक्षपाती हुँ । निर्दोष नागरिकको आवाज हुँ । उनले विश्व घटनालाई कविताका माध्यमबाट सशक्त ढंगले विवेचना गरेका छन् । नेपालको सन्दर्भमा भने उनी पहिचानका आलोचनात्मक पक्षपाती देखिन्छन् किनकी पहिचान भन्ने तर आफैँमा विरोधाभासपूर्ण व्यवहार गर्नेहरुलाई पनि उनले छोडेका छैनन् ।
राईको कवितामा आडम्बरीहरुमाथि कसिलो प्रहार पनि छ । यसक्रममा उनले भन्ने एउटा तर काम अर्कै गर्ने तप्कालाई कठालोमा समाएका छन् भने आफ्नै समुदाय गोरखाहरुमाथि पनि चोटिलो शब्दप्रहार गर्न बाँकी राखेका छैनन् ।
युद्ध कवितामा उनले गोरखाहरुमाथिको विभेद, गोरखाली सैनिकहरुको युद्धमैदानमा उत्पन्न हुने मनोदशा, उनका परिवारजनहरुमा प्रकट हुने सम्वेदनालाई गहिरोसँग उठाएका छन् । गोरखाहरुलाई युद्ध पिपासु, नरभक्षीका रुपमा कतिपय युद्धहरुमा प्रस्तुत गरिएकोमा उनले कवितामार्फत गोरखाहरु मानवीय संवेदनायुक्त र युद्ध मैदानमा आमनेसामने भएका अर्को पक्षका व्यक्तिका परिवारमा पर्ने पीडाका बारेमा पनि सोच्ने गरेको स्पष्ट पारेका छन् ।
यौन कविता खण्डमा रहेका कविताहरुको भूमिकामा उनले नेपाली समाजमा ब्याप्त यौन बारेमा भ्रमलाई चिर्न कोसिस गर्ने बताएका छन् । धेरैमा खण्ड देख्नासाथ कि त उत्तेजित हुने वा अर्कै खण्डतिर पाना सार्ने पूर्व सोचाइ हुन सक्छ तर यस खण्डमा राखिएका १२ कविता पढ्दा यी दुवै पूर्व सोचाइ गलत महसुस हुन्छन् । बरु यस खण्डमा पनि उत्पीडनमा परेका नगरबधुहरु, बजारीकरणले गर्दा होडिङ बोर्डमा चीरहरण भइरहेका महिलाहरु, एनजीओकरणका कारण भाषणमा मात्र अधिकारसम्पन्न महिलाहरु पो भेटिन्छन् ।
प्राकृतिक विपत्तिले सर्जकहरुलाई पनि बिथोल्ने नै भयो । चाहे त्यो भूकम्प होस् वा कोभिड महामारी । दुवै विषयलाई कवि राईले समेटेका छन् । भुकम्प या महामारी दुवैमा उनले पिँधमा परेका वर्गको आवाज उठाएका छन् । दुवै प्रकोपले आखिर धेरै प्रहार त समाजका सबैभन्दा तल्लो वर्गलाई नै पार्नेरहेछ ।
यसअघि राईको लाहुरेको कथा र जापानको व्यथा, ईश्वरको मलामी, सम्झनाको आलिङगनमा बाँधिएर, पागल दार्शनिकका अभिव्यक्तिहरु र गन्तब्यहीन यात्रीका सपनाहरु प्रकाशन भइसकेका छन् । नेपाली प्रतिभा प्रतिष्ठान बेलायतले प्रकाशन गरेको १६४ पृष्ठको यस पुस्तकको मूल्य नेपालमा २०० रुपियाँ, बेलायतमा १० पाउण्ड राखिएको छ । पुस्तकमा मुद्रा राक्षसको उपस्थिति भने घटाउनु पर्ने देखिन्छ ।
–खपाङ्गी
