हङकङको नयाँ आकर्षण चारतले लाल्टिन

हङकङ । गगनचुम्बी भवनहरूले घेरिएको हङकङको व्यापारिक क्षेत्रको मध्यभागमा अवस्थित एउटा असामान्य ‘भवन’झैं लाग्ने एउटा चित्ताकर्षक वस्तुले धेरै स्थानीयहरूको ध्यान आकर्षित गरेको छ तर यो आवासीय भवन भने होइन । बाँसका कप्टेरा, फलामे तार र कपडासँगै कागतबाट बनेको चम्किलो रङको चारतले यो लाल्टिन विश्वको सबैभन्दा अग्लो बनेर गिनिज वर्ल्ड रेकर्डसमा कीर्ति कायम गर्न सफल भएको छ ।
कागज शिल्पका सम्राट हा चुङ किनको यो सृजना बेलाइतले चीनलाई हङकङ हस्तान्तरण गरेको २५ औँ वार्षिकोत्सव अवसर पारेर गत जुलाइको प्रारम्भदेखि प्रदर्शनीमा छ । मध्य अक्टोबरसम्म यसलाई प्रदर्शनमा नै राखिने छ । परम्परागत चिनियाँ कागजबाट बनेको हङकङको यो अमूर्त सांस्कृतिक सम्पदाले स्वदेशी तथा विदेशीको धेरैको ध्यान खिचेको छ ।
चालीस वर्षभन्दा लामो समयदेखि कागजमा सृजना गर्दै आएका ६१ वर्षीय अग्रज कलाकार हाले कागजमा जीवन भरेका गौरवशाली र कठिन समय दुवै देखेका छन् । सन् २०१७ मा नौ मिटर अग्लो कागजको लाल्टिन बनाएर विश्व कीर्तिमान कायम गरेका उनले आफ्नै कीर्तिमान फेरि भङ्ग गरेका छन् । पर्याप्त प्रकाशका निम्ति अग्ला अट्टालिकामा झुन्ड्याइने कागजका लाल्टिन बनाउनु उनको विशेषता नै बनेको छ । “कागज बनाउने प्रविधि हाम्रा चिनियाँ पुर्खाहरूले विकसित र हस्तान्तरण गरेका हुन् । हामीलाई अरूले हराउन सक्दैनन्,” हा भन्छन् ।
जापानीले कायम गरेको कीर्तिमान भङ्ग गर्न १३ मिटर वा अझ अग्लो लाल्टिन बनाउनुपर्छ । यस्तो भीमकाय लाल्टिन बनाउन अनुभवी कालीगढ चाहिन्छन् । यसपटक हाले प्रशिक्षकका रूपमा आफ्ना विद्यार्थी र लाल्टिन बनाउन पिछडिएका समूहहरूलाई मार्गदर्शन गर्ने भूमिकामा प्रस्तुत भए । दुई वर्षमा हा र उनका विद्यार्थीले लाल्टिनको सबै अवयवमा सँगै काम गरे र हरेक कमसल भागहरूलाई सावधानीपूर्वक सुदृढ तुल्याए ।
लाल्टिन पूरा भएको पहिलो दिन हङकङ आँधीले ग्रस्त थियो । “मेरो फोन बजिरहेको थियो र मानिसहरूले सोधिरहेका थिए कि आँधीले लाल्टिन नष्ट हुन्छ कि हुँदैन । मैले उनीहरूलाई केही हुँदैन भनेर आश्वासन दिएँ”,हाले भने । आँधीबेहरी समाप्त भयो र लाल्टिनमा कुनै क्षति भएको थिएन । हाले सुरुदेखि नै लाल्टिन तीन महिनासम्म घरबाहिर देखाइने भएकाले डिजाइनमा आँधीजस्ता प्रतिकूल प्राकृतिक परिस्थितिलाई ध्यानमा राखेर उत्कृष्ट कपडा र अन्य कच्चा पदार्थ प्रयोग गरेको बताए ।
रङ्गीन लाल्टिनले हङकङ विशेष प्रशासनिक क्षेत्रका प्रमुख कार्यकारी जोन लीलाई पनि आकर्षित गर्यो । उनले सो स्थानको भ्रमण गर्दै सेल्फी पनि लिएका थिए । “असाधारण सीप प्रदर्शनबाट अर्को विश्व कीर्तिमान बनाउन पाउनु निकै रोमाञ्चक छ”,लीले भने ।
‘पेपर क्राफ्टिङ’एक प्रविधि हो जसले विभिन्न जातीय समूहहरूको इतिहास र संस्कृतिलाई मूर्त रूप दिन्छ र महत्त्वपूर्ण सामाजिक र सांस्कृतिक मूल्यहरू बोक्छ । प्राचीन चिनियाँ मानिसहरूले लाल्टिन, ड्र्यागन, सिंह र कागजको प्रस्ताव सहित सबै प्रकारका शिल्प उत्पादनहरू बनाउन बाँसको स्प्लिन्टहरू, चामलको कागजको स्ट्रिपहरू र कागज जस्ता साधारण सामग्रीहरू प्रयोग गर्थे ।
बीसौँ शताब्दीको प्रारम्भमा हङकङमा उद्योग फस्टाउँदै थियो । ठूलो मात्रामा पेपर क्राफ्टिङ कार्यशालाहरूले पर्याप्त नाफा कमाएका थिए । सन् १९६० मा हातले बनाएको लाल्टिन चीन बाहिर पनि लोकप्रिय थियो । शिल्पकारहरूले आफ्नो उत्पादन विदेशमा निर्यात गरेर राम्रो जीवनयापन गर्न सकेका छन् ।
यद्यपि परम्पराहरूले आधुनिक शहरी जीवनशैलीलाई मार्ग दिन्छ । कागजको शिल्पको प्रविधिले पनि आफ्नो उत्तराधिकारी गुमाउने जोखिम हुन्छ । हालाई आफ्नो कार्यशालामा सन् १९८० को दशकमा लगभग २० जना पेपर क्राफ्टिङ ‘मास्टर’ भएको सम्झना छ । तर अहिले उनी र उनको छोरासहित चार जना मात्र छन् । “युवाहरूले यहाँ पूरै दिन उस्तै मानिसहरूको सामना गरेर बिताउनु भन्दा वित्तमा छिटो पैसा कमाउनेछन्”, हाले भने ।
सन् २०१७ मा पेपर क्राफ्टिङ प्रविधिलाई हङकङको अमूर्त सांस्कृतिक सम्पदाको प्रतिनिधि सूचीमा राखिएको थियो । सरकारी सहयोगमा हा र अन्य शिल्पकारहरूले विभिन्न कार्यशालाहरूमार्फत नागरिक र विद्यार्थीहरूलाई प्रविधि सिकाउन थाले ।
स्थानीय प्राथमिक विद्यालयमा हाले विद्यार्थीहरूलाई छुट्टी मनाउनका लागि माछाको आकारको कागजको लाल्टिनकसरी बनाउने भनेर सिकाउँछन् । उनले माछाको शरीर बनाउँछन् भने बच्चाहरू माछाका कत्लाहरु बनाउँछन् । “विद्यालयपछि हरेक दिन तिनीहरूले लाल्टिनमा राख्नका लागि माछाको कत्ला बनाउँछन् । यो एक महिनाभन्दा बढीमा मध्य शरद्को चाडका लागि समयमा हुनेछ”, उनले भने ।
एक पेशेवर शिल्पकारका रूपमा आफ्नो जीवन वृत्तिमा हाले हजारौँ कलाकृतिहरू बनाएका छन्, तर उनलाई सबैभन्दा गर्व लाग्ने एउटा मात्र सिर्जना छ । ग्राहकको आवश्यकता सरल थियो । हाले आफूले चाहेको कुनै पनि पेपरक्राफ्ट बनाउन सक्छन् । कलाकृति दर्शकहरूले तुरुन्तै बुझ्न सकुन् भन्ने उनी चाहन्थे ।
हाले भाग्यबिना धेरै दिन दिमागमा बिताए । टिभी चलिरहेको थियो र समाचार आयो कि चिनियाँ अन्तरिक्ष याङ याङ लिवेई चीनको पहिलो मानव अन्तरिक्ष उडान अभियानबाट सुरक्षित फर्किएका छन् । “चिनियाँ अन्तरिक्ष यात्रीहरूको भावना बोल्ने शिल्प बनाउनुपर्छ भन्ने विचारले मलाई तुरुन्तै छोयो”, उनले भने ।
पन्ध्र मिनेटमा उनले पेपर क्राफ्टको लागि स्क्रिप्ट कोरे, जसमा अन्तरिक्ष यात्रीहरू, रकेटहरू र नजिकैका खगोलीय वस्तुहरू थिए । परियोजनालाई पार्कमा प्रदर्शन गरिएको थियो । त्यहाँ धेरै नागरिकहरू फोटो खिच्न आएका थिए । हाका लागि चिनियाँ मुख्य भूमि नै उनको उद्गमस्थल र प्रेरणाको स्रोत हो ।
प्रसिद्ध लायन डान्स मास्टर हा क्वोक चेउङको कान्छो छोराका रूपमा हामा सानैदेखि परम्परागत चिनियाँ संस्कृतिप्रति गहिरो लगाव भयो । उनका हजुरबुबा गुआङडोङ प्रान्तका मार्शल आर्ट मास्टर थिए जसले मुख्य भूमि र हङकङमा कुङ फूको प्रवर्धनमा योगदान गरे ।
हाले पेपर क्राफ्टिङका लागि स्पार्कहरू फेला पार्नका लागि नियमितरूपमा गुआङ्डोङ प्रान्तको यात्रा पनि गरे र सांस्कृतिक सम्पदाहरूलाई कसरी राम्रोसँग संरक्षण गर्ने भन्नेबारे स्थानीयहरूसँग विचारहरू आदान प्रदान गरे । ग्वाङडोङको डोङगुआनमा हाको एउटा कारखाना छ जहाँ ३०० भन्दा बढी कामदारले विभिन्न प्रकारका कागजको शिल्प बनाउँछन् ।
“हङकङ र चिनियाँ मुख्य भूमिले पेपर क्राफ्टिङ प्रविधिलाई बचाउन र विकास गर्नका लागि मिलेर काम गर्नुपर्छ”, उनले भने । हा कागजी शिल्पहरूको माग सधैँ रहिरहने छ भन्नेमा विश्वस्त छन् । “हामी चिनियाँहरू चाडपर्व र ठूला अवसरहरूमा लाल्टिनलगाउन वा सिंह नृत्य गर्न मन पराउँछौँ । चिनियाँहरू जहाँ भए पनि कागजका शिल्पको माग सधैँ हुन्छ”, उनले भने ।